Hiểu lầm về ADHD
Hiểu lầm #1: ADHD không phải là một bệnh có thật
Một trong những quan niệm sai lầm phổ biến và gây hại nhất là cho rằng ADHD không có thật — rằng những người mắc ADHD chỉ đang viện cớ cho sự lười biếng, thiếu động lực hoặc kém tổ chức. Thực tế, ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh được công nhận rõ ràng, được các tổ chức y tế và tâm lý học trên toàn thế giới xác nhận, bao gồm Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Học viện Bác sĩ Hoàng gia Úc (RACP). ADHD được liệt kê trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5). Chúng ta biết rằng ADHD ảnh hưởng đến khả năng điều tiết chú ý, kiểm soát xung động và điều hành hành vi của não bộ. Người mắc ADHD thường phải nỗ lực gấp đôi để đạt được những gì người bình thường làm dễ dàng — vì não của họ được “lập trình” theo cách khác biệt.
Hiểu lầm #2: ADHD chỉ ảnh hưởng đến trẻ em
Nhiều người cho rằng ADHD là vấn đề của trẻ em và “sẽ hết khi lớn lên”. Thực tế, ADHD là tình trạng kéo dài suốt đời đối với phần lớn người mắc. Dù triệu chứng xuất hiện từ thời thơ ấu, nhiều người trưởng thành vẫn tiếp tục gặp khó khăn với tập trung, quên việc, bốc đồng, và quản lý thời gian. Người lớn có thể phát triển chiến lược đối phó để thích nghi, nhưng điều đó không có nghĩa ADHD đã biến mất. Nghiên cứu từ năm 2005 (The effect of ADHD on the life of an individual, their family, and community from preschool to adult life | Archives of Disease in Childhood) chỉ ra rằng ADHD tiếp tục ảnh hưởng đáng kể đến công việc, quan hệ và chất lượng sống của người lớn.
Hiểu lầm #3: Ai cũng có “một chút ADHD”
Đúng là ai cũng đôi khi mất tập trung, quên việc, hay bốc đồng — nhưng điều đó không đồng nghĩa với ADHD. ADHD là tình trạng mãn tính, tác động sâu rộng đến nhiều mặt của cuộc sống: học tập, công việc, mối quan hệ, và sức khỏe tinh thần. Coi ADHD là “chút xao nhãng ai cũng có” sẽ làm giảm giá trị của những người thật sự phải sống với rối loạn này mỗi ngày.
Hiểu lầm #4: ADHD chỉ biểu hiện theo một cách duy nhất
Khi nhắc đến ADHD, nhiều người hình dung một cậu bé hiếu động không ngồi yên. Thực tế, ADHD có ba dạng: tăng động – bốc đồng, thiếu chú ý, và kết hợp. Một số người luôn hoạt động liên tục, số khác thì lơ đễnh, mơ màng và thiếu tổ chức. Đặc biệt, nhiều phụ nữ và bé gái không được chẩn đoán vì triệu chứng của họ không “ồn ào”, mà âm thầm hơn. Điều này khiến họ dễ bị bỏ sót chẩn đoán và có nguy cơ phát triển thêm lo âu hoặc trầm cảm do không được hỗ trợ kịp thời.
Hiểu lầm #5: ADHD là do cha mẹ nuôi dạy không tốt
Một số người lầm tưởng ADHD xuất phát từ kỷ luật không nghiêm hoặc cha mẹ thiếu kiểm soát con. Thực tế, ADHD là rối loạn phát triển thần kinh mang yếu tố sinh học và di truyền rõ rệt. Mặc dù môi trường và giáo dục có thể ảnh hưởng đến cách biểu hiện triệu chứng, chúng không phải là nguyên nhân gây ra ADHD. Một nghiên cứu tại Hà Lan năm 2017 (Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: a cross-sectional mega-analysis - The Lancet Psychiatry) phát hiện sự khác biệt rõ trong cấu trúc não giữa người có và không có ADHD — chứng minh rằng phong cách nuôi dạy không thể “gây ra” rối loạn này.
Hiểu lầm #6: ADHD là do ăn quá nhiều đường, xem TV hay chơi game
Trong nhiều năm, người ta cho rằng đường, màn hình hoặc trò chơi điện tử là nguyên nhân gây ADHD. Dù các yếu tố này có thể ảnh hưởng đến sự tập trung hoặc năng lượng tạm thời, chúng không gây ra ADHD. Nghiên cứu cho thấy ADHD là rối loạn thần kinh có yếu tố di truyền mạnh, có thể được nhận biết từ rất sớm. Một chế độ ăn lành mạnh và thời gian sử dụng thiết bị hợp lý giúp ích cho mọi người, nhưng không thể “ngăn ngừa” hay “gây ra” ADHD. Đổ lỗi cho đường hoặc công nghệ chỉ khiến người mắc ADHD bị hiểu lầm thêm.
Hiểu lầm #7: ADHD bị chẩn đoán và điều trị quá mức
Một số người tin rằng ADHD đang bị chẩn đoán tràn lan và nhiều người bị kê thuốc không cần thiết. Thực tế, mức độ nhận thức về ADHD tăng lên không có nghĩa là chẩn đoán quá mức. Ngược lại, rất nhiều người (đặc biệt là phụ nữ và người lớn) vẫn chưa được chẩn đoán đúng hoặc bị chẩn đoán muộn. Để xác định ADHD, người bệnh phải có nhiều triệu chứng kéo dài ít nhất 6 tháng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến ít nhất hai lĩnh vực trong đời sống (học tập, công việc, quan hệ…). ADHD là một rối loạn thật sự, và chẩn đoán đúng giúp người bệnh nhận được điều trị và hỗ trợ cần thiết.
Hiểu lầm #8: Thuốc là cách điều trị duy nhất
Dù thuốc có thể giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả, nó không phải là lựa chọn duy nhất. Các biện pháp khác như tâm lý trị liệu, liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT), huấn luyện ADHD (coaching) và thay đổi lối sống đều mang lại lợi ích rõ rệt. Phối hợp nhiều phương pháp và cá nhân hóa kế hoạch điều trị thường cho kết quả tốt nhất. Mục tiêu không phải “chữa khỏi ADHD”, mà là giúp người bệnh quản lý và phát triển tối đa tiềm năng của mình.
Hiểu lầm #9: Trẻ ADHD chỉ cần cố gắng hơn là sẽ tốt
ADHD là khác biệt trong hoạt động não, không phải do thiếu nỗ lực. Nghiên cứu hình ảnh thần kinh cho thấy não người ADHD khác biệt về cấu trúc và chức năng. Các kỹ năng như tập trung, lập kế hoạch, ưu tiên và điều hành thực sự khó khăn hơn với họ. Nhiều trẻ mắc ADHD đã cố gắng rất nhiều nhưng vẫn gặp khó khăn, vì đây không phải vấn đề ý chí, mà là cách não của chúng hoạt động khác biệt.
Hiểu lầm #10: Bé gái mắc ADHD không bị tăng động
Một quan niệm sai là bé gái mắc ADHD chỉ “mơ màng”, không hiếu động. Trên thực tế, nhiều bé gái có biểu hiện tăng động, nhưng khác với bé trai: chúng hay nói nhanh, ngắt lời, bồn chồn, hoặc luôn cảm thấy không thể ngồi yên. Do biểu hiện tinh tế hơn, các bé gái thường không được phát hiện sớm và chẩn đoán muộn hơn, dẫn đến tác động kéo dài đến cảm xúc và học tập.
Hiểu lầm #11: ADHD chỉ mang lại điều tiêu cực
Dù ADHD đi kèm nhiều thử thách, không phải mọi mặt đều tiêu cực. Nhiều người mắc ADHD có tư duy sáng tạo, năng lượng dồi dào, trực giác mạnh và ý tưởng độc đáo. Họ có thể tư duy linh hoạt, khám phá vấn đề theo góc nhìn khác biệt và lan tỏa nhiệt huyết trong công việc cũng như cuộc sống. Với sự hiểu biết và hỗ trợ đúng cách, những đặc điểm này có thể trở thành thế mạnh lớn giúp họ tỏa sáng.
