Giải thích về Chức năng điều hành

Chức năng điều hành giống như “bộ quản lý” của não bộ – giúp con người lên kế hoạch, tập trung, ghi nhớ hướng dẫn, điều tiết cảm xúc và xử lý nhiều nhiệm vụ cùng lúc.

Các kỹ năng chính của chức năng điều hành

Các kỹ năng chính của chức năng điều hành phát triển theo từng giai đoạn, bao gồm:

Tự nhận thức (Self-awareness): Nhìn lại bản thân và hành vi của mình.
Kiềm chế (Inhibition): Biết dừng lại và suy nghĩ trước khi hành động.
Trí nhớ làm việc phi ngôn ngữ (Non-verbal working memory): Ghi nhớ hình ảnh, không gian hoặc các bước cần làm trong đầu.
Trí nhớ làm việc ngôn ngữ (Verbal working memory): Sử dụng “giọng nói trong đầu” để suy nghĩ, lập kế hoạch hoặc giải quyết vấn đề.
Điều tiết cảm xúc (Emotional self-regulation): Kiểm soát và phản ứng cảm xúc phù hợp với tình huống.
Tự tạo động lực (Self-motivation): Thúc đẩy bản thân hoàn thành nhiệm vụ mà không cần phần thưởng bên ngoài.
Lập kế hoạch và giải quyết vấn đề (Planning and problem-solving): Tạo chiến lược, xác định hướng đi và tìm cách xử lý nhiệm vụ.

Chức năng điều hành và ADHD

Khả năng chức năng điều hành (executive functioning) được cho là phát triển theo trình tự, trong đó mỗi kỹ năng mới sẽ được xây dựng dựa trên kỹ năng trước đó. Quá trình phát triển này thường bắt đầu từ khoảng 2 tuổi (với khả năng tự nhận thức) và tiếp tục đến đầu tuổi trưởng thành, đạt mức hoàn thiện khoảng 30 tuổi (với khả năng lập kế hoạch và giải quyết vấn đề).

Trẻ em mắc ADHD thường gặp độ trễ đáng kể trong sự phát triển các kỹ năng điều hành, thường chậm hơn khoảng 30%–40%, tương đương 2–3 năm so với các bạn cùng lứa. Điều này lý giải vì sao trẻ ADHD có thể gặp khó khăn trong các tình huống phù hợp với lứa tuổi — do cách suy nghĩ và hành vi của các em vẫn còn giống với những trẻ nhỏ hơn.

Khi trưởng thành, người lớn mắc ADHD thường chỉ phát triển được khoảng 75%–80% năng lực chức năng điều hành so với những người không mắc ADHD.

Đối với người ADHD, những khó khăn về chức năng điều hành có thể khiến các hoạt động hàng ngày trở nên phức tạp hơn — từ việc duy trì tổ chức, kiểm soát cảm xúc cho đến duy trì động lực. Việc hiểu rõ các thách thức trong chức năng điều hành của từng cá nhân là bước đầu tiên quan trọng để xây dựng chiến lược và hỗ trợ phù hợp, giúp họ cải thiện chất lượng cuộc sống một cách thực tế và bền vững.